Ουμπέρτο Έκο:Ένας μεγάλος σημειολόγος,στοχαστής και φιλόσοφος

               Ουμπέρτο Έκο

Ένας μεγάλος σημειολόγος,στοχαστής και φιλόσοφος 

Επιμέλεια:Χαριτίνη Μαλισσόβα

Σε μια  μη θρησκευτική, λαϊκή τελετή που έγινε την  Τρίτη στο κάστρο Καστέλλο Σφορτσέσκο του Μιλάνο έδωσαν το  στερνό «αντίο» συναδέλφοι, πολίτες και χιλιάδες αναγνώστες  στον διεθνούς φήμης συγγραφέα και σημειολόγο Ουμπέρτο Έκο που πέθανε την  περασμένη Παρασκευή  στα 84 χρόνια του.Πρόκειται για επιθυμία του ίδιου του εκλιπόντος ο οποίος, όπως είπε ο Μάριο Αντεόζε, που είχε επιμεληθεί τα βιβλία του, «ήταν βαθιά λαϊκός, μη θρησκευτικός σ' όλη του τη ζωή».

Ο Ουμπέρτο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε στις 5 Ιανουαρίου του 1932. Φημολογείται ότι το επώνυμο Έκο είναι το αρκτικόλεξο των λέξεων Ex Caelis Oblatus, που σημαίνει «θεϊκό δώροΠολύγλωσσος, παντρεμένος με Γερμανίδα, ο Έκο δίδασκε σε πολλά πανεπιστήμια, ειδικά στην Μπολόνια, όπου διατηρούσε την έδρα της σημειωτικής ως τον Οκτώβριο του 2007, όταν πήρε σύνταξη.

Υπήρξε μια σημαντική παρουσία στην ιταλική πολιτιστική ζωή των τελευταίων 50 ετών, αλλά το όνομά του παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο, σε διεθνές επίπεδο, με την τεράστια επιτυχία του μυθιστορήματός του Το όνομα του Ρόδου», έγραψε  η Corriere della Sera.

Με τα ακαδημαϊκά γραπτά του ο Έκο εστιάζει στη σημειολογία και στις επιπτώσεις της στην κοινωνία. Μελέτησε σε βάθος τις κοινωνίες από τον Μεσαίωνα ως σήμερα και τα κοινά στοιχεία ανάμεσα στις γλώσσες, στα σύμβολα και στην κοινωνική ανάπτυξη. Έγραψε δεκάδες δοκίμια («Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία», «Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας», «Κήνσορες και θεράποντες» (πρωτότυπος τίτλος στα ιταλικά «apocalittici e integrati»), «Ο υπεράνθρωπος των μαζών», «Θεωρία της σημειωτικής», «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη», «Πέντε ηθικά κείμενα», «Δεύτερο ελάχιστο ημερολόγιο», «Η ποιητική του Τζέιμς Τζόις», «Τι πιστεύει αυτός που δεν πιστεύει» κ.ά.), ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες.

Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Έκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη σημειολογία. 

(Πέρα από την ολική άρνηση και την άκριτη απολογία, ο Εκο αναζητούσε έναν «τρίτο δρόμο» και υποστήριζε την ανάγκη μιας εποικοδομητικής παρέμβασης των διανοουμένων στον χώρο της μαζικής επικοινωνίας,όταν από πενήντα  δύο χρόνια, το 1964, νέος μελετητής, 32χρονος τότε,δημοσίευσε μία συλλογή δοκιμίων του με τίτλο «Κήνσορες και θεράποντες".)

Ασχολήθηκε αργά με τη λογοτεχνία καθώς, όπως είχε εξηγήσει, θεωρούσε τη συγγραφή μυθιστορημάτων ενασχόληση για παιδιά, κάτι «που δεν έπαιρνε στα σοβαρά». Έγραψε τα μυθιστορήματα:

Το όνομα του Ρόδου - 1980, Το Εκκρεμές του Φουκώ- 1988, Το νησί της προηγούμενης μέρας - 1994, Μπαουντολίνο - 2001, Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα - 2006, Το κοιμητήριο της Πράγας - 2010, Το φύλλο μηδέν- 2015). Όταν έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα «Το όνομα του Ρόδου», οι εκδότες του υπολόγιζαν τις πωλήσεις γύρω στα 30.000 αντίτυπα. Δεν φαντάζονταν ποτέ τις πωλήσεις 9.000.000 αντιτύπων που σημείωσε τελικά το βιβλίο παγκοσμίως, κάνοντας τον συγγραφέα γνωστό στον εξωακαδημαϊκό κόσμο.

Ο Έκο, που δεν έκρυβε ότι ανήκει στην αριστερά, ήταν κάθε άλλο παρά ένας συγγραφέας κλεισμένος σε γυάλινο πύργο. Συνέχιζε να γράφει τακτικά μια στήλη στο εβδομαδιαίο περιοδικό L’Espresso.

Αυτός ακριβώς ήταν ο Ουμπέρτο Έκο: ένας ακαταπόνητος εραστής της λίστας, του διαρκούς continuum της γνώσης που δεν έβρισκε στεγανά και όρια σε κανένα πεδίο συνταιριάζοντας ιδανικά τα pulp αναγνώσματα της εφηβικής του μνήμης με τις υψηλές προσδοκίες των κλασικών έργων. Σημασία πάντα είχε η προσωπική πρόσληψη του θεατή ή αναγνώστη και η απόδοση της κάθε ιστορίας είτε αυτή αφορμόταν από τα παιδικά του χρόνια, είτε από τις εμμονές που πότισαν τις δοξασίες των καιρών-κόντρα πάντα στην επιβολή των εικόνων που τροφοδοτεί η τηλεόραση. 

Ασχολείται με την ορισμό της τέχνης, της λογοτεχνίας και της μουσικής, αποδεικνύει ότι το έργο τέχνης είναι ένα αμφιλεγόμενο μήνυμα, ανοιχτό σε άπειρες ερμηνείες. Το κείμενο, κατά συνέπεια, δεν είναι ένα πεπερασμένο αντικείμενο αλλά ένα «ανοιχτό έργο» το οποίο ο αναγνώστης δεν μπορεί να περιοριστεί στο να το προσλάβει παθητικά αλλά μπορεί από την πλευρά του να ασκήσει ένα έργο εφευρικότητας και ερμηνείας

Εκείνο όμως που πρωτίστως διακρίνει ο Έκο στο φανταστικό είναι μια εν πολλοίς παράδοξη και αντίθετη προς την ενστικτώδη μας αντίληψη υπεράσπιση της πραγματικότητας:

«Ο πιθανός κόσμος της αφήγησης είναι το μόνο σύμπαν στο οποίο μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι για κάτι, καθώς μας παρέχει μια πολύ ισχυρή αίσθηση αλήθειας. Οι εύπιστοι θεωρούν ότι το Ελ Ντοράντο και η Λεμουρία υπάρχουν ή υπήρξαν κάπου, ενώ οι σκεπτικιστές είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπήρξαν ποτέ, όλοι μας όμως γνωρίζουμε με ακλόνητη βεβαιότητα ότι ο Σούπερμαν είναι ο Κλαρκ Κεντ και ότι ο δρ. Ουότσον δεν υπήρξε ποτέ το δεξί χέρι του Νέρο Γουλφ, ενώ είναι επίσης απολύτως σίγουρο ότι η Άννα Καρένινα πέθανε στις ρόδες ενός τρένου και ότι δεν παντρεύτηκε ποτέ τον ωραίο πρίγκιπα».

Σε τελική ανάλυση, δεν  ήταν παρά ένας παιχνιδιάρης σχολαστικός που πίστευε στη θυελλώδη και γοητευτική αρμονία που εξύμνησε ο Αριστοτέλης-γιατί τι άλλο υπήρχε στη ζωή περά από το παιχνίδι; Αν και εκτός από τους συλλογισμούς επέμενε πως υπάρχουν «οι ίδιες οι πηγές της δημιουργικότητας και της αγάπης που κρύβονται μες στην αρχέγονη φωτεινή νύχτα της μύχιας ζωτικότητας της ψυχής»- καθ’ υπαγόρευση του αγαπημένου του Θωμά Ακινάτη. «Οι σχολαστικοί δεν νοιάζονταν να προσεγγίσουν κάποια θεωρία γύρω από την υποσυνείδητη ζωή της ψυχής (και ας σημειώσουμε την παραδοχή αυτή) αλλά οι δοξασίες τους προϋπέθεταν την ύπαρξη της». Δεν πήρε ποτέ το βραβείο Νόμπελ.

Ο Ουμπέρτο Έκο και άλλα μεγάλα ονόματα της ιταλικής λογοτεχνίας είχαν αποφασίσει τον περασμένο Νοέμβριο να αποχωρήσουν από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο Bompiani, ο οποίος εξαγοράστηκε πρόσφατα από τον οίκο Mondadori — της οικογένειας Μπερλουσκόνι — και να ενταχθούν σε έναν νέο, ανεξάρτητο οίκο, τον La nave di Teseo («Το πλοίο του Θησέα», αναφορά στον βασιλιά της Αθήνας της ελληνικής μυθολογίας).Την Παρασκευή,26 Φεβρουαρίου, ένα νέο βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο θα είναι στα βιβλιοπωλεία. Η κυκλοφορία του ήταν προγραμματισμένη για τον Μάιο, αλλά ο θάνατος του Εκο άλλαξε τα σχέδια. Με τίτλο «Pape Satan Aleppe» (οι τρεις πρώτες λέξεις που ανοίγουν την 7η ωδή της Κόλασης στη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη), το βιβλίο, 450 σελίδων, είναι μια συλλογή δοκιμίων και άρθρων που είχε δημοσιεύσει ο Εκο στο περιοδικό L’ Espresso

Ήταν εκείνος που είπε πως :

"Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις","Οι κρίσεις πουλάνε καλά" και πως "Η μαζική κουλτούρα είναι αντικουλτούρα",Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά, πολλές φορές, την επικυρώνει. Όσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει.",Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση."

Κλείνοντας,παραθέτω απάντησή του σε περσινή συνέντευξη  σχετικά με το διαδίκτυο,με αφορμή τα 50 χρόνια από την κυκλοφορία του βιβλίου του "Κήνσορες και Θεράποντες": "Σίγουρα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ίντερνετ για να καλλιεργήσουμε τη συλλογική μνήμη, όταν υπάρχει ενδιαφέρον γι’ αυτό. Το ζητούμενο είναι -και πάλι- να διατηρήσουμε την κριτική ικανότητα, που είναι πάνω απ’ όλα ικανότητα διάκρισης, διαχωρισμού. Σε κάθε κουλτούρα υπήρχε πάντοτε μια ελίτ, η οποία διέθετε πρόσβαση στις αποθήκες της μνήμης και επομένως στη γνώση, και μια λιγότερο ή περισσότερο ευρεία μάζα που ήταν αποκλεισμένη από αυτές. Σήμερα, συμβαίνει να έχουμε και πάλι μια ελίτ, η οποία χρησιμοποιεί κριτικά τα εργαλεία της πληροφορικής και καλλιεργεί συνειδητά τη μνήμη και τη γνώση, και μια μάζα η οποία δεν το κάνει, όχι επειδή της έχει αποκλειστεί προκαταβολικά η πρόσβαση στη γνώση, αλλά επειδή της έχει δοθεί υπερβολικά πολλή και μη οργανωμένη γνώση. Θα είναι επομένως και πάλι μάζα υποταγμένη, αλλά από υπερβολική δόση δημοκρατίας. […]"

Πηγές: Καθημερινή,iefimerida.gr, enikos.gr,βιβλιονέτ,βικιπαίδεια,lifo.gr.